Triada zaburzeń w sporcie. Problem kobiet i mężczyzn.

Kolejny mocny trening, kolejne powtórzenie, kolejny kilometr w nogach… coraz mocniej, coraz szybciej i coraz dalej… Brzmi znajomo? Czy zdarza Ci się, że pomimo nakładającego się zmęczenia, braku sił i jednocześnie chęci bycia coraz lepszym zapominasz o tym, co najważniejsze – o swoim zdrowiu, o odpoczynku oraz o REGENERACJI.

Pod wpływem presji ze strony środowiska, chęci uzyskania jak najlepszych wyników i sprostania wyczerpującym treningom, czy dążenia do idealnej masy ciała czy sylwetki osoby trenujące często decydują się na restrykcyjne diety oraz obsesyjne liczenie przyjmowanych kalorii. Coraz więcej badań potwierdza, że sposób żywienia sportowców jest nieprawidłowy. Wartość energetyczna diety często niepokrywa wysokiego zapotrzebowania energetycznego, a stosunek makroskładników jest niezgodny z rekomendacjami.

Z powodu niskiej wartości energetycznej diety i pogłębiających się niedoborów pokarmowych, pojawiają często liczne dolegliwość i schorzenia, które określa się mianem triady zaburzeń.

Triada zaburzeń:

• zaburzenia łaknienia
• zaburzenia hormonalne u kobiet i mężczyzn
• niska gęstość mineralna kości

Triada jest zespołem oddzielnych, ale ściśle powiązanych ze sobą elementów. Głównym elementy jest niedożywienie, które powoduje szereg poważnych konsekwencji. Pierwszym pojawiającym się objawem są zaburzenia hormonalne – u kobiet rozregulowanie cyklu menstruacyjnego a u mężczyzn spadek libido. Następnie spadek wydolności fizycznej, brak apetytu i odczuwania przyjemności z jedzenia, depresja, drażliwość, problemy ze snem, bóle głowy i brzucha oraz zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Triada może również prowadzić do anoreksji czy bulimii. Zaburzenia hormonalne i nieprawidłowo zbilansowana dieta prowadzą z kolei do zmniejszenia gęstości mineralnej kości, a w konsekwencji – do osteoporozy i częstszych kontuzji.

Czy wiesz, że częstość występowania triady zaburzeń u kobiet uprawiających sport dotyka aż 60% dziewcząt poniżej 17 roku życia i młodych kobiet w wieku 18 – 25 lat ?

Wydawałoby sie, ze triada zaburzeń jest problemem wyłącznie kobiet. Ale zespół triady jest znacznie szerszy i coraz częściej dotyka również mężczyzn, dlatego w 2014 r. Międzynarodowy Komitet Olimpijski wprowadził szerszy termin obejmujący wszystkie te zaburzenia – względny niedobór energetyczny w sporcie (ang. RED –relative energy deficiency in sport). Kluczowym elementem jest tutaj niedobór energii. Organizm musi zaadaptować się do warunków niskiej dostępności kalorycznej diety, czego skutkiem jest ograniczone funkcjonowanie wszystkich narządów. Syndrom RED-S obejmuje spowolnienie tempa metabolizmu, zaburzenia hormonalne, zaburzenia układu kostno-mięśniowego, obniżenie odporności, osłabienie procesu syntezy białek mięśniowych, zaburzenia układu nerwowego czy gorszą regenerację.

Odpowiednia dostępność energii (EA) wynosi 45 kcal/ kg beztłuszczowej masy ciała/ dzień. Dostępność energii, czyli ilość energii, którą organizm może wykorzystać w celu funkcjonowania po uwzględnieniu wydatku energetycznego organizmu – jest to optymalna ilość niezbędna do utrzymania równowagi energetycznej i prawidłowego stanu zdrowia.  Spożycie < 30 kcal/ kg FFM/ dzień związane jest ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia triady zaburzeń.

EA= energia dostarczana z diety [kcal] – wydatek energetyczny w trakcie treningu [kcal] / beztłuszczowa masa ciała [kg]

Dla przykład przyjmijmy 25 – letnią biegaczkę o masie ciała 60 kg, z czego 20% stanowi tkanka tłuszczowa (co oznacza, że beztłuszczowa masa ciała wynosi 80%, czyli 48 kg). Wartość odżywcza diety to 2400 kcal, a ilość kalorii wykorzystywana w trakcie treningu to 500 kcal. Pozwala to obliczyć że dostępność energii wynosi 39,6 kcal/kg beztłuszczowej masy ciała/dobę.

EA= (2400 – 500) kcal / 48,0 kg = 39,6 kcal/kg beztłuszczowej masy ciała/dobę

Badania wykazują, że zwiększenie dostępności energii może prowadzić do odwrócenia, przynajmniej niektórych, zaburzeń funkcjonowania organizmu. Zaburzenia odżywiania dotykają nawet 20% i 13% młodych kobiet wyczynowo trenujących oraz odpowiednio 8% i 3% – dorosłych mężczyzn i chłopców.

Wśród sportsmenek z zaburzeniami menstruacyjnymi przeprowadzono 6 – miesięczną interwencję polegającą na zwiększeniu energetyczności diety do ok. 40 kcal/kg beztłuszczowej masy ciała na dzień, która doprowadziła do przywrócenia miesiączki średnio w ciągu 2 – 3 miesięcy wśród wszystkich zawodniczek.

W celu przywrócenia prawidłowego funkcjonowania organizmu zaleca się stopniowe zwiększanie wartości odżywczej diety o około 300 – 600 kcal do wyrównania zapotrzebowania i ustąpienia objawów.

Udowodniono, że zmiana sposobu żywienia, wdrożenie zasad racjonalnego żywienia, zwiększenie wartości energetycznej diety oraz zapewnienie prawidłowej podaży składników odżywczych, może rozwiązać problem triady zaburzeń, a szczególnie – zaburzeń miesiączkowania u kobiet oraz zaburzeń hormonalnych u mężczyzn. Stąd, tak ważna jest odpowiednio dobrana strategia żywieniowa w sporcie oraz prawidłowo zbilansowana i urozmaicona dieta.

Autor: Marta Jusińska – dietetyk, pasjonatka biegania

Konsultacja specjalistyczna: Jagoda Podkowska – dietetyk sportowy

Bibliografia:

1. The IOC consensus statement: beyond the Female Athlete Triad–Relative Energy Deficiency in Sport (RED-S). Mountjoy M., Sundgot-Borgen J., Burke L., Carter S., Constantini N., Lebrun C., Meyer N., Sherman R, Steffen K, Budgett R, Ljungqvist A. Br J Sports Med. 2014 Apr;48(7):491-7.
2. AC/ DC/ ACSM. Position of Academy of Nutrition and Dietetics American Dietetics Association, Dietitians of Canada, and the American College of Sports Medicine. Nutrition and Athletic Performance. Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics 2016, 116: 501.
3. The female athlete triad: a comparison of knowledge and risk in adolescent and young adult figure skaters, dancers and runners. Tosi M., Dodsaon N.A., Maslyanskaya S., Coupey S. Journal of Adolescent Health. Vol. 62, Issue 2, Supplement, February 2018